Artykuł

Witamina D

Pobudza wchłanianie wapnia i fosforu i zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem.

Pobudza wchłanianie wapnia i fosforu i zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem.

Rola w organizmie

Witamina D, podobnie jak pozostałe witaminy, pełni bardzo ważną rolę. Pobudza wchłanianie wapnia i fosforu, a także zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem.

Jaką funkcję pełni wapń? Jest on przede wszystkim budulcem naszych kości i zębów, które zawierają wapń w dwóch postaciach: związanej na stałe, a także "wymiennej". Ponieważ organizm musi zużywać wapń także do innych potrzeb, pobierając go z krwi, dlatego też gdy odczuwa brak tego pierwiastka, wykorzystuje wapń wchodzący w skład owej wymiennej części układu kostnego. Tak więc w sytuacji niedoboru tego pierwiastka przedostaje się on do układu krwionośnego, co osłabia nasze kości, które stają się porowate, podatne na zniekształcenia i złamania. Dlatego też tak ważne jest zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości wapnia, gdyż organizm nie musi go wtedy pobierać z tkanki kostnej (witamina D umożliwia wchłanianie wapnia w jelicie cienkim). Rola tego pierwiastka jest więc bardzo istotna szczególnie w procesie kształtowania się tkanki kostnej u dzieci i młodzieży, gdy kości rosną i stają się twardsze. Większa jego ilość jest potrzebna również kobietom po menopauzie, czyli w okresie największego zagrożenia osteoporozą.

Podobnie ważna jest obecność fosforu, który znajduje się we wszystkich żywych komórkach i pokarmach. Uczestniczy w przewodzeniu bodźców nerwowych, jest budulcem błon komórkowych, tkanek miękkich, takich jak nerki, serce, mózg, mięśnie, bierze udział w wielu procesach metabolicznych i reakcjach chemicznych, a także we wchłanianiu niacyny. Wchodzi w skład kodu genetycznego oraz pomaga w uwalnianiu energii z białek, węglowodanów i tłuszczów. Oddziałuje korzystnie na serce, nerki, a także na kości i dziąsła. Dzięki obecności tego pierwiastka w organizmie jest utrzymywane prawidłowe pH, współdziała on z witaminą B, umożliwia wchłanianie glukozy. Jest potrzebny podczas wzrostu i naprawy uszkodzonych tkanek, podtrzymuje witalność organizmu, a także łagodzi bóle w zapaleniu stawów.

Tak więc - ponieważ witamina D umożliwia wchłanianie tych pierwiastków, jej odpowiednia ilość zapewnia działanie tych składników mineralnych.

Witamina ta ma wpływ nie tylko na prawidłowe kształtowanie się kości u dzieci i dorosłych, na ich odpowiednią gęstość, ale i na stan naszego uzębienia. Obecność tej witaminy we krwi wpływa także korzystnie na system nerwowy, a więc również na skurcze mięśni, a nawet serca, gdyż odpowiednia ilość wapnia umożliwia sprawne przewodzenie impulsów nerwowych.

Wpływa także na inne tkanki: zapobiega i łagodzi stany zapalne skóry, reguluje wydzielanie insuliny, a tym samym wpływa na odpowiedni poziom cukru w organizmie. Ma także korzystny wpływ na słuch, gdyż decyduje o dobrym stanie kostek ucha wewnętrznego. Bez wystarczającej ilości wapnia, którego wchłanianie ułatwia witamina D, stają się one porowate i mało sprawne. Utrudnia to przekazywanie sygnałów do nerwów przewodzących te informacje do mózgu. Oddziałuje też na komórki szpiku kostnego produkujące komórki obronne (monocyty). Na obecność tej witaminy reagują także komórki przytarczyc, jajników, a także niektóre komórki mózgu, mięsień sercowy i komórki sutka.

Warto tu wspomnieć, że obecność witaminy D zapobiega różnego rodzaju nowotworom, takim jak rak okrężnicy, rak piersi, rak prostaty, chłoniak nieziarniczy.

Skutki niedoboru witaminy D

Brak witaminy D (awitaminoza) powoduje wiele nieprawidłowości w rozwoju i funkcjonowaniu organizmu:

• Przede wszystkim niedobór witaminy D jest przyczyną występowania krzywicy u dzieci i młodzieży, a także u dorosłych. W wyniku tej choroby, powstałej z powodu braku fosforu i wapnia, kości ulegają zniekształceniu i osłabieniu, wykrzywiają się pod wpływem ciężaru ciała szybko rosnącego dziecka. Kości i nadgarstki stają się powiększone, klatka piersiowa zaczyna przypominać pierś gołębia, u dzieci powstają opóźnienia we wzroście zębów. Poza tym poci się ono częściej i staje się nadmiernie aktywne. Dlatego też tak ważny jest kontakt dziecka ze światłem słonecznym, a w sytuacji jego niedoboru uzupełnianie tej witaminy w pożywieniu i odpowiednich preparatach. U tych ludzi dorosłych, którzy mają utrudniony dostęp do słońca lub spożywają produkty pozbawione witaminy D, może pojawić się rozmiękczenie kości, zwane osteomalacją, które prowadzi do częstych złamań i skrzywień układu kostnego.
• Niedobór witaminy D u dorosłych sprzyja powstawaniu osteoporozy. Polega ona na zmniejszeniu się masy i gęstości kości, co prowadzi do zwyrodnienia układu kostnego w wyniku ubywania wapnia z organizmu. Kości stają się porowate, kruche i łamliwe. Chorzy (najczęściej kobiety) mają przy tym zniekształconą sylwetkę.
• Zbyt mała ilość witaminy D (podobnie jak brak witaminy A) może powodować zapalenie spojówek, a także stany zapalne skóry.
• Osłabienie organizmu spowodowane między innymi brakiem witaminy D (a także A i C) prowadzi do zmniejszonej odporności na zaziębienia.
• Skutkiem niedoboru witaminy D bywa także pogorszenie słuchu.
• Bez witaminy D praca systemu nerwowego i mięśniowego jest utrudniona, gdyż reguluje ona odpowiedni poziom wapnia we krwi. Zwiększenie ryzyka powstawania chorób nowotworowych może być spowodowane również brakiem witaminy D.
• Osłabienie i wypadanie zębów jest następstwem braku wapnia i fosforu, co jest wynikiem niedoboru witaminy D.

Nadmiar też jest szkodliwy

Powinniśmy pamiętać o tym, że witamina D w dużych ilościach jest toksyczna - jeżeli spożywa się ją w czterokrotnie większej dawce niż zalecana.

Wynikiem nadmiaru tej witaminy może być biegunka, łatwe męczenie się, wzmożone oddawanie moczu, ból oczu, świąd skóry, bóle głowy, nudności, brak apetytu, a nadmiar wapnia, który osadza się w nerkach, tętnicach, sercu, w uszach i płucach, powoduje niekorzystne zmiany w tych organach, a nawet opóźnienie w rozwoju dziecka. U dorosłych zwiększa ryzyko zawału, powstania miażdżycy i kamicy nerkowej.

Należy przy tym jednak wspomnieć, że długotrwałe przebywanie na słońcu nie wywołuje hiperwitaminozy, czyli zbyt dużej ilości tej witaminy, gdyż organizm sam odpowiednio zmniejsza wtedy jej wytwarzanie.

Źródła witaminy D

Doskonałym źródłem witaminy D jest tran i oleje rybne, które znajdują się w rybach, takich jak łosoś, tuńczyk, śledź, makrela czy sardynki. Witaminę tę znajdziemy również w mleku (najlepiej wzbogaconym dodatkowo przez dodanie tej witaminy), a także w wątrobie, białku jaj oraz przetworach mlecznych, takich jak ser, masło czy śmietana. Oczywiście jej ilość zależy od sposobu przygotowywania tych produktów, jej przechowywania, warunków jej przewożenia, a nawet od tego, czy krowy będące "producentkami" mleka miały odpowiedni dostęp do słońca.

Jak już jednak wspomnieliśmy, witamina D jest jedną z nielicznych witamin, których nie musimy dostarczać w pożywieniu; organizm sam może produkować witaminę D pod wpływem promieni słonecznych, które przedostają się do naszej skóry. Naukowcy twierdzą, że dziesięć minut słonecznej kąpieli codziennie w czasie letnich miesięcy zapewnia odpowiednią dawkę tej witaminy na cały rok. Należy tu jednak brać pod uwagę indywidualne zapotrzebowania, np. to, że dzieci potrzebują więcej witaminy niż dorośli, a ponadto - że wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do wytwarzania tej witaminy pod wpływem promieni ultrafioletowych. Również osoby znajdujące się w zanieczyszczonym środowisku mają mniejsze szanse na odpowiednią ilość witaminy D w organizmie. Podobnie ci, którzy mają ciemną karnację, muszą otrzymywać więcej witaminy D, gdyż ich cera odbija promienie słoneczne.

Zestawienie

Czy wiesz, że...

• Gdy spożywasz produkty z witaminą D, dodawaj choćby małą ilość tłuszczu, gdyż ułatwiasz w ten sposób wchłanianie tej witaminy.
• Syntezę witaminy D umożliwia również kwas pantotenowy, czyli witamina B₃.
• Witamina D wpływa na obecność cynku w organizmie, co działa korzystnie na nerki osób poddawanych dializie.
• Mieszkańcy miast, narażeni na duże zanieczyszczenia w atmosferze, powinni spożywać więcej witaminy D.
• Osoby pracujące w nocy, zasłaniające ciało długim ubiorem (np. zakonnicy), ograniczający kontakt ze słońcem powinni zwiększyć spożycie witaminy D.
• Dzieciom, które nie piją mleka, zaleca się zwiększone dawki witaminy D.
• Osoby, które przyjmują leki przeciwdrgawkowe, mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminę D.
• Ludzie ciemnoskórzy oraz ci, którzy mieszkają w klimacie umiarkowanym, potrzebują więcej witaminy D niż inni.